VRIJHEID, EEN ONVERVULD VERLANGEN
In de vroege ochtenduren van 2006 las ik het laatste deel van de Harry
Potter-serie uit. Ik begon destijds aan deel 1 omdat ik temidden van alle
ophef, zelf wilde kunnen oordelen over wat mijn kinderen lazen. De wereldwijde
lezerskring en dus invloed, maakt de serie bovendien interessant. Ik liet
me daarover al eerder verrassen.
Het boek varieert op het oerthema van de strijd tussen goed en kwaad.
Dat volstrekt duidelijk is wie tot de kwaaien en wie tot de goeden behoort,
maakt Harry Potter tot kinderboek. Zelfs aan de twijfel aan welke kant
professor Sneep nu eigenlijk stond, maakt deel 6 ondubbelzinnig een eind:
Harry had het al die tijd al goed gezien!
De morele rechtvaardiging voor de strijd tegen het kwaad wordt in het
kinderboek niet uitgewerkt. Het feit dat Voldemort moordt om te kunnen
overleven, maakt de strijd van Harry en zijn vrienden een vanzelfsprekendheid.
Hun motief ligt vastbesloten in een uitspraak van Burke: “om het
kwaad te laten overwinnen, hoeven goede mensen slechts niets te doen”.
Zo duidelijk als in Nederland onder de nazi’s.
De hedendaagse werkelijkheid biedt ensceneringen, waarin de eenduidigheid
van het strijdtoneel uit de Potter-boeken kan worden herkend: Noord-Korea,
Birma, Zimbabwe... De vraag of ‘goede mensen’ zich tegen dergelijk
‘kwaad’ moeten keren, is alweer veel minder simpel te beantwoorden.
Volkerenmoord is een politiek-moreel erkent motief voor ingrijpen door
de VN in een soeverein land; maar over de definitie van volkerenmoord
kunnen ‘de goeden’ zo lang soebatten, dat alles bij het oude
blijft.
De ene moord is de andere niet…
Door het Kwaad zo scherp te schilderen als in het kinderboek gebeurt,
worden desondanks allerlei morele waarden impliciet uitgedragen. Broederschap
bijvoorbeeld (‘de orde van de Feniks’; Harry’s SVP:
Strijders van Perkamentus). Liefde en trouw worden zelfs expliciet benoemd
als de bepalende factor voor de eindoverwinning. (Harry overleeft omdat
zijn moeder haar leven voor hem opofferde)
Het is niet moeilijk te voorspellen dat de Potter-serie eindigt op het
moment dat Voldemort verslagen zal zijn (van een kinderboek verwacht ik
niet dat het Kwaad zal winnen). De vraag hoe Harry en zijn medestrijders
de herwonnen vrijheid zullen gebruiken, en omgaan met minder scherpe morele
dilemma’s blijft buiten beeld. Dat past niet in een heldenepos.
Zo bezien vormt het boek een heerlijke vlucht uit de werkelijkheid en
is 2 januari weer een harde landing, temidden van alledaagse dilemma’s.
Wat is goed; wat is kwaad? Hoe bepalen we daarvoor een gemeenschappelijke
norm als elk individu evenveel recht van spreken heeft? Ik pik er één
uit:
De fractievoorzitter van de stad-Groninger Volkspartij voor Vrijheid en
Democratie wil net als in Harry Potter geen expliciete aandacht voor morele
argumenten, in een
discussie over de zondag als collectieve vrije dag. Alle zondagen
de winkels open? Daar moet de overheid zich zo min mogelijk mee bemoeien!
Als kleine ondernemers daarbij de dupe worden van het grootwinkelbedrijf
vormt dat geen argument dat hij in de discussie wil betrekken. Laat staan
dat mensen zich in het publieke debat met recht mogen beroepen op een
godsdienstige overtuiging: die bepleiten voor zichzelf de vrijheid om
de zondag als rustdag te handhaven, waar ze anderen de vrijheid om dat
niet te doen ontzeggen. Foei!, hoor je hem denken. Zijn oplossing uit
het dilemma: niet morele overwegingen, maar het door ondernemers welbegrepen
eigenbelang is bepalend.
In een maatschappij zonder Pol Pot of andere Voldemort-kloon, waar armoede
volgens de minister van Financiën “een relatief begrip”
is, lopen liberalen het risico dat ze de gezonde spanning tussen hun morele
categorieën vrijheid, gelijkheid en broederschap wegmasseren. Niet
doen liberalen, ook jullie realiseren vrijheid slechts in relatie tot
de ander. Vrijheid en Democratie (=rekening houden met minderheden!) is
een prachtig begrippenpaar en de sleutel tot de oplossing voor de koopzondagen:
een stuk of 12 per jaar, biedt de vrijheid om straks deel 7 aan te schaffen
op de kalenderdag, èn het grootwinkelbedrijf of de erkende boekhandel
van uw keuze.
1 januari 2006
|