VRIJHEID, EEN ONVERVULD VERLANGEN

In de vroege ochtenduren van 2006 las ik het laatste deel van de Harry Potter-serie uit. Ik begon destijds aan deel 1 omdat ik temidden van alle ophef, zelf wilde kunnen oordelen over wat mijn kinderen lazen. De wereldwijde lezerskring en dus invloed, maakt de serie bovendien interessant. Ik liet me daarover al eerder verrassen.
Het boek varieert op het oerthema van de strijd tussen goed en kwaad. Dat volstrekt duidelijk is wie tot de kwaaien en wie tot de goeden behoort, maakt Harry Potter tot kinderboek. Zelfs aan de twijfel aan welke kant professor Sneep nu eigenlijk stond, maakt deel 6 ondubbelzinnig een eind: Harry had het al die tijd al goed gezien!
De morele rechtvaardiging voor de strijd tegen het kwaad wordt in het kinderboek niet uitgewerkt. Het feit dat Voldemort moordt om te kunnen overleven, maakt de strijd van Harry en zijn vrienden een vanzelfsprekendheid. Hun motief ligt vastbesloten in een uitspraak van Burke: “om het kwaad te laten overwinnen, hoeven goede mensen slechts niets te doen”. Zo duidelijk als in Nederland onder de nazi’s.
De hedendaagse werkelijkheid biedt ensceneringen, waarin de eenduidigheid van het strijdtoneel uit de Potter-boeken kan worden herkend: Noord-Korea, Birma, Zimbabwe... De vraag of ‘goede mensen’ zich tegen dergelijk ‘kwaad’ moeten keren, is alweer veel minder simpel te beantwoorden. Volkerenmoord is een politiek-moreel erkent motief voor ingrijpen door de VN in een soeverein land; maar over de definitie van volkerenmoord kunnen ‘de goeden’ zo lang soebatten, dat alles bij het oude blijft.
De ene moord is de andere niet…

Door het Kwaad zo scherp te schilderen als in het kinderboek gebeurt, worden desondanks allerlei morele waarden impliciet uitgedragen. Broederschap bijvoorbeeld (‘de orde van de Feniks’; Harry’s SVP: Strijders van Perkamentus). Liefde en trouw worden zelfs expliciet benoemd als de bepalende factor voor de eindoverwinning. (Harry overleeft omdat zijn moeder haar leven voor hem opofferde)
Het is niet moeilijk te voorspellen dat de Potter-serie eindigt op het moment dat Voldemort verslagen zal zijn (van een kinderboek verwacht ik niet dat het Kwaad zal winnen). De vraag hoe Harry en zijn medestrijders de herwonnen vrijheid zullen gebruiken, en omgaan met minder scherpe morele dilemma’s blijft buiten beeld. Dat past niet in een heldenepos.
Zo bezien vormt het boek een heerlijke vlucht uit de werkelijkheid en is 2 januari weer een harde landing, temidden van alledaagse dilemma’s. Wat is goed; wat is kwaad? Hoe bepalen we daarvoor een gemeenschappelijke norm als elk individu evenveel recht van spreken heeft? Ik pik er één uit:
De fractievoorzitter van de stad-Groninger Volkspartij voor Vrijheid en Democratie wil net als in Harry Potter geen expliciete aandacht voor morele argumenten, in een discussie over de zondag als collectieve vrije dag. Alle zondagen de winkels open? Daar moet de overheid zich zo min mogelijk mee bemoeien! Als kleine ondernemers daarbij de dupe worden van het grootwinkelbedrijf vormt dat geen argument dat hij in de discussie wil betrekken. Laat staan dat mensen zich in het publieke debat met recht mogen beroepen op een godsdienstige overtuiging: die bepleiten voor zichzelf de vrijheid om de zondag als rustdag te handhaven, waar ze anderen de vrijheid om dat niet te doen ontzeggen. Foei!, hoor je hem denken. Zijn oplossing uit het dilemma: niet morele overwegingen, maar het door ondernemers welbegrepen eigenbelang is bepalend.

In een maatschappij zonder Pol Pot of andere Voldemort-kloon, waar armoede volgens de minister van Financiën “een relatief begrip” is, lopen liberalen het risico dat ze de gezonde spanning tussen hun morele categorieën vrijheid, gelijkheid en broederschap wegmasseren. Niet doen liberalen, ook jullie realiseren vrijheid slechts in relatie tot de ander. Vrijheid en Democratie (=rekening houden met minderheden!) is een prachtig begrippenpaar en de sleutel tot de oplossing voor de koopzondagen: een stuk of 12 per jaar, biedt de vrijheid om straks deel 7 aan te schaffen op de kalenderdag, èn het grootwinkelbedrijf of de erkende boekhandel van uw keuze.

1 januari 2006

Terug naar de homepage