ABU GHRAIB REVIEW

Van de Vietnam-oorlog wordt gezegd dat het de eerste oorlog is die beslissend werd beïnvloed doordat de beelden ervan rechtstreeks huiskamers bereikten. De permanente registratie door televisiecamera´s van de wreedheden van moderne oorlogvoering, ook die van de eigen jongens, ondermijnde de steun van het thuisfront. De vergelijking met de foto´s van wreedheden tegen Irakese krijgsgevangenen dringt zich op. Hoewel niet voor publicatie bestemd, hebben zij hun weg naar de vrije pers gevonden. Er is gelekt.
In een vrije samenleving wekken zulke beelden afschuw en verontwaardiging die op de eigen natie terugslaan.

De tegenstander heeft ook belang bij vrije pers: de onthoofding van een Amerikaanse burger wordt op video vastgelegd en naar tv-stations toegezonden. Effect: het draagt bij aan de strijdbaarheid onder de eigen bevolking en versterkt de afschuw onder de achterban van het bestreden leger. Zo spelen de media een eigen rol.
Lichtelijk morbide is dat er om de beelden wordt gevochten: de kijkcijfers zijn ermee gediend……Media voeren zo hun eigen oorlogjes.

De pers als kanaal om een slag te winnen of de hele oorlog te beslissen, wordt ook benut bij lichtere types conflicten. Gewezen CDA-voorzitter Marnix van Rij poogde door een mediageniek geënsceneerd aftreden, de val van zijn politiek leider De Hoop Scheffer uit te lokken. De inzet van het conflict was de stijl van De Hoop Scheffer, die als politiek leider een bangelijke indruk wekte. Door het beeld op te roepen van een tegenstrever die slechts uit was op het leiderschap zelf, wist De Hoop Scheffer de aanval te pareren. Van Rij verloor de slag en uiteindelijk de hele oorlog: voortaan moet hij zich verdedigen (tegen het beeld dat hij achterbaks te werk ging). Aan De Hoop Scheffer wordt over zijn kwaliteiten als politiek leider nimmer meer een vraag gesteld….
De media spelen hun rol, ook door partij te kiezen. Ooit zag ik onder het raam van mijn werkkamer op het Groninger stadhuis filmcamera´s tegenover een groepje mensen. Eén pooier en enkele van zijn kamerhuursters protesteerden met spandoeken tegen een gemeentelijke maatregel om het autoverkeer uit hun straat te weren. Ze stonden er letterlijk geen 10 minuten, maar de beelden waren geschoten. s’Avonds zag de argeloze journaalkijker een uitsnede van alle aanwezige koppen. De suggestie dat er nog veel meer aanwezigen waren bleef hangen. Zonder ook maar één kritische wedervraag fulmineerde de pooier ongehinderd zijn commentaar.
Beelden die geen werkelijkheid registreren, maar hun eigen werkelijkheid proberen te scheppen.
Mart Smeets deed een poging tijdens een voetbalinterland tegen Duitsland, toen hij positie koos op de rijbaan die Kerkrade scheidt van Herzogenrath. Regelmatig zagen we hem melden dat er weliswaar nog niks aan de hand was, maar dat je de spanning kon snijden. Tevergeefs trachtte hij met beelden oorlog op te roepen…

Eén ding blijft hangen: op de video waarin de Amerikaan Nick Berg wordt onthoofd, zien we de zelfbenoemde Irakese rechters/beulen, allen een masker dragen. Zij benutten de vrije pers, maar hangen de principes waarop deze berust niet aan. In een door hen beheerste natie, zullen ze hun moord op de vrije pers ongetwijfeld niet op video vastleggen. Nee, dan liever af en toe wat miezerigheid van journaal of Mart Smeets, aangevuld met een eigen dosis – vrij te uiten – gezond verstand.

19 mei 2004