5 MEI: VRIJHEID AANVAARDEN DOOR VERANTWOORDELIJKHEID TE NEMEN

   Als we ons nu na 67 jaar het einde van de oorlog herinneren, moeten we ons echter niet alleen bewust zijn van de schanddaden en misdaden zoals het bombardement van Rotterdam. Ook de daden van ongehoorzaamheid, sabotage en verzet van militairen en burgers dienen te worden herinnerd. We prijzen deze mensen, omdat het echt niet vanzelfsprekend was om zich niet gewoon in het onvermijdelijke te schikken, om maar niet te spreken van het plegen van verzet.

Aldus de Duitse president Joachim Gauck in zijn 5 mei-lezing te Breda. Een fascinerend voorbeeld van dat laatste las ik vorige maand in de roman ‘Alleen in Berlijn’. (‘Jeder stirbt für sich allein’) Schrijver Hans Fallada benutte daarvoor de rechtbankverslagen van de zaak tegen het arbeidersechtpaar Hampel. Zij beschreven postkaarten met anti-Hitler leuzen en legden die in trappenhuizen. Na intensief speurwerk werden zij gearresteerd en ter dood veroordeeld.
Het boek leest in één adem uit. Hoe belangrijk het is dat ook jongere generaties blijven lezen, komt in dit citaat van Gauck naar voren:
   Maar terwijl andere volken door de geest van de vrijheid worden geïnspireerd, beseffen veel mensen in Europa de zegen van de vrijheid nog slechts in beperkte mate.
Gelukkig wordt Fallada’s roman verfilmd – in de beeldcultuur waarin jonge mensen nu opgroeien wordt het bereik er groter door.
Rond 5 mei trof me ook de BNN-documentaire waarin een 12-tal jonge mensen zich verplaatsten in de leeftijdgenoten die zich in 1944 lieten droppen bij de luchtlanding Market Garden. Binnen het eigentijdse tv-concept van een afvalrace, mochten de deelnemers zich beijveren om de hoofdprijs te verdienen: een parasprong boven de Ginkelse Heide bij Oosterbeek. De aanpak leidde tot een authentieke doorleving van de moed en opofferingsgezindheid die ons onze hedendaagse vrijheid gaf. De jonge mensen waren zichtbaar aangedaan.
Waar geen boeken meer worden gelezen bereikt deze aanpak eenzelfde doorleefdheid.

‘Alleen in Berlijn’ werd voor publicatie in het Russisch bezette deel van de stad door communistische correctoren bijgewerkt. Dat deel van de stad waar de ene dictatuur werd ingeruild voor een andere. Met hetzelfde gevolg voor de individuele vrijheid.
De verfilmers zijn overigens – o ironie – de makers van ‘Goodbye Lenin’….
In Europa vliegen kiezers die in vrijheid hun stem mogen uitbrengen inmiddels weer naar de extreme posities op de linker- en rechterflanken. Dat gaat gepaard met anti-Europese oprispingen.
Europa. Les van de oorlogs-geschiedenis is het. De Europese samenwerking. Wilders cs. gooien dat zomaar weer te grabbel…. De man die zegt voor vrijheid te staan, maar geen verantwoordelijkheid wil aanvaarden. Hoe fout om daarmee te pacteren…
Nog één keer Joachim Gauck:
   We zien dat vrijheid niet alleen altijd opnieuw bevochten moet zijn, aan vrijheid moet ook altijd opnieuw vorm gegeven worden. Elke generatie staat voor de uitdaging om voor zichzelf en zijn omstandigheden aan vrijheid, die in haar mooiste vorm als verantwoordelijkheid moet worden gezien, opnieuw inhoud te geven.

11 mei 2012