ALLEDAAGSE HELDHAFTIGHEID

Om de betere documentaires te bekijken moet men laat opblijven. Vorige week bood de Duitse televisie er -naast speelfilms- meerdere die het Nazisme belichtten. Mede ingegeven door Holocaust-remembrance day. Die was aanleiding om een Joodse overlevende van de kampen in de Bondsdag zijn verhaal te laten doen. Ten overstaan van voltallige regering en parlement.
Ongetwijfeld is er een verband, maar wie regelmatig naar de publieke Duitse zenders kijkt weet dat de Duitsers geen specifieke herinneringsdag behoeven voor het onder ogen zien van het eigen verleden. Er is geen volk dat openlijker omgaat met de verwerking van onzeglijk leed dat de eigen historie meebracht. (Turkije laat in reactie op het Franse wetsvoorstel om de ontkenning van de Armeense genocide strafbaar te stellen het tegendeel zien.)

De Duitse documentaire ging over Babi Jar, de plek nabij Kiev waar vele Oekraïense joden werden afgeslacht. Eigenlijk ging het over de mannen die zich als dienstplichtigen lieten gebruiken om andere mensen, burgers van een ander land, te fusilleren. Lichaam na lichaam viel in de voor de massa-executie benutte kuilen.
Van enkele soldaten werd het leven na de oorlog gevolgd. De meesten huisvaders; familie-doorsnee. Ze pakten de draad van hun leven weer op. Desgevraagd zei iemand nog dat het moeilijke tijden waren geweest, in de trant van ’t was me wat’. Het uitzonderlijke van de massaslachting en het eigen aandeel erin klonk daar volstrekt niet in door.
Daar kunnen we bijzonder verontwaardigd op reageren, maar introspectie lijkt geboden. Uiteindelijk was het de massa, gedreven door een burgerlijk streven naar (baan)zekerheid die de Nazi’s in het zadel hielp.Wat hadden wij gedaan? Is het in feite niet de alledaagse lafheid die in ieder van ons schuilt? En naar boven komt zodra ons eigen hachje op het spel staat? In psychologische experimenten is gebleken hoezeer we vatbaar zijn om ongekende grenzen te overschrijden; anderen desnoods te martelen als ons lot er van afhangt.

Zo bezien komt het verhaal van de mannen die de bevelen in Babi Jar uitvoerden, een stuk dichterbij. Juist nu economische onzekerheid en populistisch nationalisme de grondslagen van het recht opnieuw bedreigen, is dat niet van belang ontbloot.
Van bestuurders wordt meer dan ooit het realiseren van samenhang verwacht.

Quasi-heldhaftigheid tegen het populisme brengt ons trouwens ook verder van huis. Zoals Groen Links-wethouder Karin Dekker hier toont. Vanuit het roomblanke zuiden van de stad Groningen, roept dergelijk dwepen met solidariteit met burkadraagsters waarschijnlijk meer maatschappelijke woede op dan dat het discussie los maakt.

Maak jezelf niet zo tot held. Helden worden slechts geboren.

31 januari 2012